سنجش تراکم استخوان

سنجش تراکم استخوان چیست؟

یکی از روش‌ های متداول برای سنجش مقدار تراکم استخوان‌ ها انجام آزمایشی تحت عنوان BMD یا سنجش تراکم استخوان است.

با انجام این تست دقیق و کاربردی پزشک می‌ تواند مقدار و وزن مواد معدنی استخوان را در هر سانتی‌ متر مکعب اندازه‌ گیری کرده و متوجه میشوند که آیا اختلالی در سلامت استخوان‌ ها به وجود آمده است یا خیر.

سنجش تراکم استخوان برای افرادی انجام میشود که بنا به دلایل مختلف و یا حالات پیش آمده در معرض پوکی استخوان قرار می‌ گیرند.

پزشکان علت اصلی شکستگی استخوان‌ ها و مفاصل را در افراد مختلف پوکی استخوان دانسته و به واسطه انجام این تست کاربردی می‌ توانند وضعیت استخوان‌ ها را بررسی نمایند.

به طور کلی آزمایش تراکم استخوان برای بیمارانی تجویز میشود که به پوکی استخوان مشکوک هستند.

زمانی که استخوان‌ ها از حد طبیعی ضعیف‌ تر و شکننده تر میشوند ممکن است هیچ نوع علائمی برای افراد اتفاق نیفتد و یکباره شکستگی بی دلیل استخوان‌ ها یا حتی با ضربات بسیار کوچک اتفاق می‌ افتد.

نیاز است که در مورد پوکی استخوان اطلاعات بیشتری کسب کنید تا بدانید که تحلیل رفتن توده‌ های استخوانی تا چه حد برای سلامت افراد خطرناک است.

پوکی استخوان یک نوع بیماری پیشرونده است که در صورت عدم کنترل این عارضه تراکم استخوان‌ ها به مرور زمان کمتر شده و باعث سست شدن و شکننده شدن استخوان‌ ها میشود.

پوکی استخوان برای همه افراد ممکن است اتفاق بیفتد اما معمولاً کسانی که از سنین میانسالی عبور کرده‌ اند بیشتر در معرض این عارضه قرار گرفته و بانوان نیز بیش از آقایان به کاهش تراکم استخوان مبتلا میشوند.

برای انجام آزمایش تراکم استخوان روش‌ های متفاوتی وجود دارد که رایج ترین آن DEXA است.

هدف از سنجش تراکم استخوان با این روش اندازه‌ گیری مقدار و تراکم مواد معدنی استخوان‌ ها می‌ باشد، در این روش میزان دقت و صحت اطلاعات به دست آمده بسیار زیاد است.

در روند سنجش تراکم استخوان از اشعه ایکس استفاده میشود که به این واسطه اندازه‌ گیری مقدار کلسیم و مواد معدنی استخوان ممکن میشود.

برای سنجش تراکم استخوان دو منبع اشعه ایکس به استخوان مقصد ارسال میشود بخشی از این اشعه‌ ها توسط استخوان جذب شده و بخش دیگر از استخوان عبور می‌ کند و به سمت خارج منتقل میشود و توسط یک گیرنده دیگر جذب می‌ گردد.

با انجام این روش می‌ توان نتیجه گرفت که هر چقدر تراکم استخوان بیشتر باشد مقدار بیشتری از اشعه ایکس جذب میشود و مقدار کمتری جذب گیرنده خواهد شد.

پس از طی کردن این مرحله اشعه دریافتی توسط گیرنده به یک کامپیوتر منتقل شده و تجزیه و تحلیل انجام میشود.

نتیجه به دست آمده از آزمایش تراکم استخوان به روش DEXA دارای دو پارامتر است که به عنوان پارامتر T و پارامتر Z شناخته میشود، پارامتر T جرم استخوان را نشان می‌ دهد.

اگر عدد به دست آمده بزرگ تر از ۱- باشد نشان می‌ دهد که جرم استخوان نرمال است، اما اگر مقدار T بین ۱- تا ۵.۲- باشد جرم استخوان از حد طبیعی کمتر بوده و فرد مستعد ابتلا به پوکی استخوان است.

اگر مقدار T در این آزمایش از ۵.۲- کمتر باشد نشان می‌ دهد که فرد به پوکی استخوان مبتلا شده است و نیاز است که درمان‌ های تخصصی هر چه سریع‌ تر انجام شود.

در پارامتر Z هدف؛ اندازه‌ گیری مواد معدنی استخوان‌ های یک فرد است، زمانی که این عدد کمتر از ۲- باشد نشان می‌ دهد که مواردی غیر از بالا رفتن سن باعث کاهش تراکم مواد معدنی شده است و در صورت نیاز با تجویز دارو می‌ توان این عارضه را درمان کرد.

بسیاری از افراد تصور می‌ کنند که سنجش تراکم استخوان ممکن است خطرات و مضراتی برای آنها به همراه داشته باشد.

این آزمایش به گونه‌ ای انجام میشود که افراد هیچگونه دردی را متحمل نشده و مقدار تابش رادیو اکتیو بسیار جزئی است با این حال برای احتیاط بیشتر این نوع آزمایشات برای بانوان باردار توصیه نمیشود.

روش‌های مختلف سنجش تراکم استخوان

از رایج‌ترین و با دقت ترین روش‌های سنجش، دگزا (DEXA یا DXA) می باشد و با استفاده از اشعه ایکس، تراکم معدنی استخوان (BMD) را مشخص می کنند.

این روش عمدتاً برای بررسی ستون فقرات، لگن و گاهی مچ دست استفاده می‌شود که از مهم‌ترین نواحی آسیب‌پذیر در پوکی استخوان هستند.

دگزا روشی غیرتهاجمی، سریع و بدون درد است و کمترین میزان اشعه ایکس را برای بیمار ایجاد می‌کند.

روش دیگر، سونوگرافی تراکم استخوان است که معمولاً بر روی استخوان پاشنه پا انجام می‌شود. این روش از امواج صوتی به جای اشعه استفاده می‌کند و برای ارزیابی اولیه تراکم استخوان کاربرد دارد.

سونوگرافی به دلیل عدم نیاز به اشعه، برای برخی بیماران، به ویژه زنان باردار، انتخاب مناسبی است.

با این حال، دقت آن در مقایسه با دگزا کمتر است و معمولاً برای تأیید یا ارزیابی دقیق‌تر، روش‌های تکمیلی توصیه می‌شوند.

روش‌های پیشرفته‌تری مانند اسکن توموگرافی کامپیوتری (QCT) نیز وجود دارند که از اسکن‌های سه‌بعدی برای اندازه‌گیری تراکم استخوان استفاده می‌کنند. این روش دقت بسیار بالایی دارد و می‌تواند تراکم استخوان در لایه‌های داخلی استخوان را نیز ارزیابی کند. اما به دلیل هزینه بالا و استفاده از اشعه بیشتر نسبت به دگزا، کمتر به صورت رایج مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انتخاب روش مناسب بسته به شرایط فرد، هدف از سنجش، و نظر پزشک متفاوت خواهد بود.

عوامل تأثیرگذار بر تراکم استخوان

تراکم استخوان تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی است. یکی از مهم‌ترین این عوامل، سابقه خانوادگی و وراثت است.

اگر فردی در خانواده خود سابقه پوکی استخوان یا شکستگی‌های ناشی از آن داشته باشد، احتمال اینکه دچار کاهش تراکم استخوان شود بیشتر خواهد بود.

علاوه بر این، نژاد نیز تأثیرگذار است به‌طور معمول افراد از نژاد سفید یا آسیایی در مقایسه با سایر نژادها، بیشتر در معرض کاهش تراکم استخوان قرار دارند.

تغذیه و سبک زندگی نیز نقشی اساسی در سلامت استخوان‌ها دارند. کمبود مواد مغذی مهمی مانند کلسیم و ویتامین D می‌تواند به کاهش تراکم استخوان منجر شود، زیرا این دو عنصر برای تقویت و حفظ ساختار استخوان ضروری هستند.

مصرف زیاد کافئین، نمک و الکل می‌تواند به کاهش تراکم استخوان آسیب بزند. عدم فعالیت بدنی یا بی‌تحرکی نیز یکی از عوامل مؤثر است، زیرا ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده‌روی و دویدن باعث تقویت و استحکام استخوان‌ها می‌شوند.

عوامل هورمونی و پزشکی نیز تأثیر زیادی بر تراکم استخوان دارند. کاهش سطح هورمون‌های استروژن در زنان پس از یائسگی یا کاهش سطح تستوسترون در مردان مسن‌تر می‌تواند منجر به از دست رفتن تراکم استخوان شود.

برخی بیماری‌ها مانند آرتریت روماتوئید، اختلالات تیروئیدی و دیابت نیز ممکن است بر سلامت استخوان‌ها تأثیر بگذارند.

علاوه بر این، مصرف طولانی‌مدت داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها می‌تواند منجر به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان شود.

چه زمانی سنجش تراکم استخوان الزامی است؟

همانطور که گفته شد اگر افراد مشکوک به پوکی استخوان باشند باید سنجش تراکم استخوان را انجام دهند، اما در مواردی حتی اگر پوکی استخوان اتفاق نیفتاده باشد افراد باید در صورت ابتلا به بیماری غده تیروئید این سنجش را در فواصل زمانی تعیین شده از طرف پزشک انجام دهند.

اگر غدد درون‌ ریزی مثل تیروئید با پرکاری یا کم کاری مواجه شوند و یا افراد به دیابت مبتلا باشند انجام سنجش تراکم استخوان الزامی است.

همچنین در پی بروز بیماری‌ ها و اختلالات خود ایمنی مثل روماتیسم مفصلی مهم است که بیماران نسبت به سنجش تراکم استخوان کوتاهی نکرده و برای بررسی وضعیت استخوان‌ ها اقدام نمایند.

برخی دیگر از انواع بیماری‌ های گوارشی مثل کولیک عاملی برای پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان است، افراد مبتلا به اختلالات و بیماری‌ های گوارشی موظفند که در طی انجام چکاپ های سالانه تراکم استخوان را انجام داده تا از وضعیت اعضای مهم بدن مطلع باشند.

همه کسانی که بنا به دلایل مختلف جراحی‌ های لاغری انجام داده‌ اند یا مشکلاتی مثل اختلالات خونی را تجربه نموده‌ اند باید برای انجام نوع آزمایشات در موقعیت‌ های مناسب اقدام کنند، سنجش تراکم استخوان برای این افراد الزامی بوده و می‌ توانند به این واسطه از آسیب‌ ها و مشکلات پیشرونده مثل پوکی استخوان جلوگیری نمایند.

با تمام این تفاسیر مهم است که همه افراد با افزایش سن نسبت به سلامت خود هوشیارتر باشند عبور از سنین میانسالی باعث میشود تا افراد به ویژه بانوان بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار بگیرند، مهم است در صورت داشتن سابقه شکستگی استخوان حتماً سنجش تراکم استخوان را نیز انجام دهند.

بانوان نیز باید با حساسیت بیشتری برای سنجش تراکم استخوان اقدام کنند، آمارها نشان می‌ دهد که زنان ۴ برابر بیشتر از آقایان به پوکی و استخوان مبتلا میشوند.

همه افراد بنا به دلایل مختلف و با داشتن عادات ناسالمی مثل استعمال دخانیات باید نسبت به سلامت خود هوشیارتر بوده و از بیماری‌ های پیشرونده مانند پوکی استخوان جلوگیری نمایند.

با این حال همه افراد با وجود داشتن سابقه خانوادگی، مصرف سیگار و عبور از سن ۵۰ سالگی مهم است که برای سنجش تراکم استخوان به مراکز مربوطه مراجعه نمایند.

برخی از انواع داروها مانند آنتی اسیدها، داروهای تیروئید و داروهای ضد تشنج همگی بر تراکم استخوان اثرگذار بوده و به مرور زمان باعث کاهش تراکم استخوان‌ ها میشوند.

با این حال اگر افراد برای مدت زمان طولانی از داروی کورتون استفاده کنند نیاز است که به خواست پزشک در فواصل زمانی مشخص تست تراکم استخوان را انجام دهند.

همچنین اگر بانوان با مشکلاتی مثل یائسگی زودرس مواجه باشند انجام این تست برای آنها الزامی بوده و پیش از یائسگی انجام تست تراکم استخوان توصیه میشود.

همواره اگر شکستگی در استخوان‌ ها بی دلیل اتفاق بیفتد نیاز است که وضعیت استخوان‌ ها ارزیابی شود.

از طرفی ایجاد قوز در ناحیه کمر یا کاهش شدید bmi بدن همگی از مواردی است که انجام تست تراکم استخوان را الزامی می‌ کند.

چه کسانی نیاز به سنجش تراکم استخوان دارند؟

سنجش تراکم استخوان عمدتاً برای افرادی توصیه می‌شود که در معرض خطر پوکی استخوان یا کاهش تراکم استخوانی قرار دارند.

یکی از گروه‌های اصلی، زنان پس از یائسگی هستند، زیرا کاهش سطح استروژن پس از یائسگی می‌تواند منجر به کاهش سریع تراکم استخوان شود.

مردان بالای ۷۰ سال نیز به دلیل کاهش تدریجی تراکم استخوان با افزایش سن، از جمله گروه‌های هدف برای این آزمایش هستند.

افرادی که سابقه خانوادگی پوکی استخوان یا شکستگی‌های مرتبط با آن دارند نیز باید به سنجش تراکم استخوان توجه ویژه‌ای داشته باشند.

افرادی که دچار بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، مشکلات تیروئیدی، یا اختلالات گوارشی هستند که جذب کلسیم و ویتامین D را مختل می‌کند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند و انجام این آزمایش برای آن‌ها ضروری است.

مصرف طولانی‌مدت داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها نیز می‌تواند تراکم استخوان را کاهش دهد و انجام این آزمایش را ضروری کند.

علاوه بر این، افرادی که به دلیل کاهش وزن شدید، رژیم‌های غذایی نامناسب، یا مصرف ناکافی مواد مغذی مانند کلسیم و ویتامین D، دچار ضعف استخوانی شده‌اند، نیاز به سنجش تراکم استخوان دارند.

اگر فردی دچار شکستگی‌های غیرمنتظره و مکرر شود، حتی در اثر ضربات کوچک، انجام این آزمایش به شناسایی علت و تعیین سطح تراکم استخوان کمک می‌کند.

به طور کلی، هر فردی که عوامل خطر پوکی استخوان را دارا باشد، بهتر است این آزمایش را انجام دهد تا از مشکلات جدی‌تر پیشگیری کند.

مهمترین نکات قبل از سنجش تراکم استخوان

رعایت چند نکته ساده باعث میشود تا از سنجش تراکم استخوان نتایجی دقیق با کمترین میزان خطا به دست آید، همه افراد موظفند که برای انجام این نوع آزمایشات نکات گفته شده توسط پزشک را رعایت کنند.

۲۴ ساعت قبل از انجام تراکم استخوان مصرف انواع مکمل‌ ها و مواد غذایی حاوی کلسیم ممنوع است.

همچنین هفت روز قبل از آزمایش نباید به هیچ عنوان باریوم یا رنگ کنتراست برای انجام سی تی اسکن تزریق شود، با تزریق رنگ کنتراست برای انجام سی تی اسکن قطعا اختلالات وسیع در آزمایش تراکم استخوان ایجاد خواهد شد.

برای بررسی تراکم استخوان‌ ها و انجام این نوع تست نباید به هیچ عنوان لوازم فلزی، دکمه، کلید یا زیپ به همراه داشته باشید، پوشیدن لباس‌ های گشاد و راحت از نکات مهمی است که هنگام انجام تست به مراجعین داده میشود.

این آزمایش نباید به هیچ عنوان برای بانوان باردار انجام شود و در صورت مشکوک بودن به بارداری از انجام این آزمایش صرف نظر کنید.

آزمایش تراکم استخوان در بخش‌ های مختلف بدن قابل اجرا می‌ باشد اما قسمت‌ های خاصی از بدن به عنوان محل استاندارد در نظر گرفته شده که شامل ستون فقرات، گردن و استخوان ران است.

همچنین استخوان مچ دست و ساعد نیز برای انجام این تست مورد تایید پزشکان می‌ باشد.

با این حال فراموش نکنید که اگر نیاز است که از این بخش‌ ها عکس برداری انجام شود حتماً پیش از انجام تست تراکم استخوان حمام کرده و محل مورد نظر را پاکیزه نگه دارید.

مزایای سنجش تراکم استخوان

برای سنجش تراکم استخوان از اشعه ایکس استفاده میشود اما از آنجایی که دوز کمی از این پرتو در برابر بدن قرار می‌ گیرد هیچگونه ضرری برای سلامت افراد نداشته و آسیبی به بافت‌ های استخوانی وارد نمیشود.

از گذشته تاکنون اشعه ایکس یکی از پرکاربردترین لوازم برای تصویربرداری‌ های پزشکی بوده است و تا به امروز پیشرفت و تحول چشمگیری داشته است که در قالب بررسی تراکم استخوان مورد استفاده قرار می‌ گیرد.

به طور کلی آزمایش سنجش تراکم استخوان جز روتین به حساب نمی‌ آید و معمولاً برای همه افراد در سنین بالاتر از ۳۵ سال به صورت سالانه انجام می‌ پذیرد.

با انجام این تست می‌ توان از بیماری‌ های پیشرونده‌ ای مثل آرتروز جلوگیری کرد، تراکم استخوان و بررسی وضعیت آن نشان می‌ دهد که آیا فرد در برابر پوکی استخوان قرار گرفته است یا خیر و در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش سریع‌ تر راه‌ های موثر برای پیشگیری از آسیب‌ های بعدی فراهم میشود.

برای سنجش تراکم استخوان اشعه به همه قسمت‌ های بدن تابیده نمیشود بلکه قسمت‌ های تحتانی ستون فقرات و باسن به عنوان ملاک در نظر گرفته شده و زمانی که اشعه به این بخش‌ ها تابیده میشود تراکم استخوان‌ ها مشخص خواهد شد.

با تمام این تفاسیر می‌ توان گفت که سنجش تراکم استخوان یک روش ایمن و کاربردی برای همه کسانی است که در برابر آسیب‌ های احتمالی مثل پوکی استخوان قرار دارند، این فرایند یک روش کاملاً ایمن بوده که نه در کوتاه مدت و نه در بلند مدت هیچگونه عوارض خطرناک را از خود به جای نمی‌ گذارد.

علت و عوارض کاهش تراکم استخوان

از مهمترین دلایل کاهش تراکم استخوان باید به افزایش سن افراد اشاره کرد، زمانی که روند پیری به صورت طبیعی آغاز میشود تراکم استخوان‌ ها با سرعت بالاتری کاهش پیدا کرده که می‌ تواند خطر شکستگی را افزایش دهد.

این عارضه در زنان با یائسگی شدت پیدا می‌ کند و بیش از گذشته مستعد پوکی استخوان خواهند بود به همین دلیل است که بانوان باید تا حد ممکن از یائسگی زودرس جلوگیری کنند.

با این حال در مورد چنین آسیبی نمی‌ توان سابقه خانوادگی افراد را بی تاثیر دانست، همچنین استحکام استخوان‌ ها با مقدار هورمون‌ های داخلی بدن ارتباط مستقیم داشته و مصرف دخانیات به ویژه سیگار بر این عارضه تاثیر مستقیم دارد.

همچنین مصرف داروهای استروئیدی نیز بر این عارضه تاثیرگذار بوده و اگر افراد به طور مرتب فعالیت‌ های ورزشی را در برنامه روزانه خود نگنجانند بیش از دیگران در معرض چنین اختلالی قرار خواهند گرفت.

از مهمترین عوارض کاهش تراکم استخوان باید به از بین رفتن بافت سالم استخوان اشاره کرد، این مسئله باعث میشود که استخوان‌ ها هر لحظه ضعیف‌ تر شده و احتمال شکستن آنها افزایش پیدا می‌ کند.

قطعاً زمانی که استخوان‌ های مهم بدن در نواحی باسن، ستون فقرات و مچ دست با پوکی استخوان یا کاهش تراکم استخوان مواجه شوند در معرض شکستگی قرار گرفته و بهبود یا اصطلاحا جوش خوردن استخوان بسیار سخت و دشوار خواهد بود.

آیا سنجش تراکم استخوان برای کودکان ضروری است؟

به طور کلی، سنجش تراکم استخوان در کودکان به ندرت نیاز است، زیرا استخوان‌های کودکان در دوران رشد فعال هستند و معمولاً تراکم استخوانی کافی دارند.

با این حال، در برخی موارد خاص، مانند وجود بیماری‌های زمینه‌ای یا شرایط خاصی که بر رشد استخوان‌ها تأثیر می‌گذارند، سنجش تراکم استخوان ممکن است ضروری باشد.

برای مثال، کودکانی که دچار بیماری‌هایی مانند سیستیک فیبروزیس، اختلالات هورمونی، یا بیماری‌های گوارشی هستند که جذب مواد مغذی را مختل می‌کنند، ممکن است در معرض خطر کاهش تراکم استخوان قرار گیرند و نیاز به ارزیابی داشته باشند.

علاوه بر این، برخی از کودکان که داروهای خاصی مانند کورتیکواستروئیدها را برای مدت طولانی مصرف می‌کنند، ممکن است نیاز به سنجش تراکم استخوان داشته باشند.

این داروها می‌توانند به طور منفی بر روند طبیعی رشد استخوان‌ها تأثیر بگذارند و موجب کاهش تراکم استخوان شوند.

به همین دلیل، پزشکان ممکن است برای نظارت بر سلامت استخوان‌های این کودکان، از روش‌های سنجش تراکم استخوان استفاده کنند.

در شرایط نادر، کودکان با تأخیر در رشد یا مشکلات تغذیه‌ای شدید نیز ممکن است نیاز به ارزیابی تراکم استخوان داشته باشند.

برای مثال، کودکانی که از رژیم‌های غذایی فاقد کلسیم و ویتامین D پیروی می‌کنند، ممکن است به کمبود مواد مغذی دچار شوند که به مرور زمان می‌تواند تراکم استخوان را کاهش دهد.

در چنین مواردی، انجام آزمایش برای ارزیابی تراکم استخوان می‌تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات استخوانی و پیشگیری از آنها کمک کند.